DERİNİN ALTINDAKİ GİZEMLİ VÜCUT ÖRTÜSÜ: FASYA

Çok uzun zamandır sizlerle paylaşmak istediğim konulardan biri de insan vücudunun gizemlerine dair beni çok etkileyen şey; FASYA. 

Aslında Fasya’nın insan sağlığı için önemli anladığım kadarıyla Tıp dünyasında geç anlaşılmış. Fasya konusunda çalışan bilim insanları yeni araştırmalara imza atarak ve fasyanın haritasını çıkarmışlar. Fasya’nın insan bedeni ve sağlığı üzerindeki önemini ve KRONİK AĞRILARIN da altında yatan en önemli nedenlerden biri olduğunu vurguluyorlar. 

Fasya konusu neden ve nasıl ilgimi çekti ? 

Beni FASYA konusuna götüren birinci neden KRONİK AĞRI nedenlerini kafaya takmam oldu. Kronik ağrı konusunu anlamaya çalışmamın nedeni ise öncelikle eşimin annesinin yaşadığı inanılmaz ağrıların (!) onu hayattan nasıl uzaklaştırdığına tanık olmamızla başladı. Ardından da kendi sağ elimde ve kolumda başlayan (olası Karpal Tünel kaynaklı) ve hayatımı zorlaştıran ağrının nedenlerini araştırmak ve dikkatimin bu yönde seçici olması ile başladı. 

Aslında ‘Hayatta hiçbir şey tesadüf değil!’ sözünün doğruluğu sanırım burada da kendini gösterdi. Zira bazen aradığınız soruların cevaplarını siz farkedin veya o an fark etmeyin evren çeşitli mesajlarla insanın önüne seriyor. Bu dönemde YOGA’ya karşı ilgi, sevgi ve hayranlığımın artması bana Fasya konusunun kapılarını araladı. Zira Fasya’yı keşfetmemi Yoga sağladı. Kronik ağrı ve Yoga’nın kesiştiği noktada başladığım, bağ dokuları üzerinde etkili olan Yin Yoga ve Restorative Yoga sayesinde ‘Fasya’ ile tanışmış oldum. 

Bilindiği üzere otoimmun ve kronik hastalıklarla mücadele eden insanların hayatlarını karartan en önemli sorunlardan biri de KRONİK AĞRI’dır.  Aslında uzun süre ağrı konusunda okumalar yapınca vardığım sonuçlardan biri de aslında ‘Ağrının vücudun sizinle konuşma dili’ olduğu oldu. Oldukça kompleks bir konu olan ağrıyı anlamak gerçekten zor. Hatta ağrının altında yatan nedenlerin fizyololik ve fonksiyonel sorunlar olmaktan çok daha öte, görünmeyen enerjiler, travma ve duygusal stres kaynaklı olabileceğini anlamak da Ağrı konusunun aslında ne kadar gizemli ve karmaşık olabileceğini anlamamı sağladı. 

FASYA NEDİR ?

Fasya’nın neye benzediğini anlayabilmek için kendimi anatomi fotoğraflarına bakarken buldum doğrusu. Gerçekten de büyüleyici bir yapısı var. 

Fasya cildin hemen altında yer alan, ayağımızdan başımızın tepesine kadar tüm vücudumuzu baştan aşağı sarmalayan bir ‘Yumusak Doku Ağı’ dır (2). Tüm kasları, kemikleri ve organları bir örümcek ağı gibi tek tek sarmalayıp paketleyen kaygan bir ağ, vücut dokularını ayakta tutan bir örtü gibidir. Vücuttaki en geniş sistemdir ve her şeye dokunur.

Burada kısa bir bilgi eklemekte fayda olabilir. Zira sizler de benim gibi öncesinde bağ dokuları konusunda bilgi sahibi olmayabilirsiniz. Bağ dokuları denilince akla gelmesi gerekenler; 

1. Sert Dokular –  Kemik, kemik dış zarı ve kıkırdaktan oluşuyor. 
2. Yumuşak Dokular – fasya, tendon ve ligamentler, 
3. Sıvı Dokular – Kan ve lenfler (1). 

Sanırım bu kadarlık kısmı bilmemiz bağ dokuları denildiğinde kafamızda fasyayı bir bir yere yerleştirmemize yardımcı olacaktır. 

Vücudumuzdaki bağ dokularının temel görevleri; a) Bağlamak b) Korumak şeklinde. Organları birbirinden ayrılmak ve birbirine bağlamak, düzenlemek ve desteklemek, korumak için yağ depolamak, kan yapmak, enfeksiyonlarla savaşmak, hasarlı dokuları onarmak gibi hayati birçok işlevleri olan dokular bunlar (1). 

Yumuşak bağ dokusunun bir parçası olan Fasya vücudu bir örgü gibi ince ince baştan ayağa örüyor. İnsanın vucudunun 70%’ini su oluşturuyor ve bu suyun tutulduğu ana yerdir. Fasya vücut ağırlığının ise %20 sini oluşturuyor. Fasya bedeni baştan ayağa kuşattığı için bazen ağrıyan yeriniz problemin ana kaynağı olmayabilir (3). Zira herşey birbirine bağlı oldu için X yerdeki bi ağrının asıl kaynağı Y noktası olabilir. 

Uzmanlar fasya’yı tanımlarken çokca portakal örneğini kullanıyorlar. Nasıl ki portakalı ortadan ikiye kestiğimizde içindeki suyu paketleyen minik minik binlerce torba ve onları da çevreleyen zarlar varsa fasya da insan beyni de benzer işlev görmekte ve herşeyi sarmaktadır. 

Fasya; Kolajen (dayanıklılık) ve elastin (esneklik) fiberlerden ve bunları birbirine bir ağ gibi ören fibroblast hücrelerden oluşuyor. Ayrıca duyusal ve ağrıya duyarlı nöronlarla da iç içe geçmiştir. Bu yüzden ‘iletişim dokusu’ olarak da isimlendirilebilir (1). Bu yapısı ile bir yerde insan vücudundaki enerji akışının da ileticisi gibidir.  

Hareket fasya dokusu için çok kritik öneme sahiptir. Hareketsizlik, duruş bozuklukları, inflamasyon ve duygusal stresin kimyası fasyada yapışıklıklara ve fasyanın sertleşmesine neden olur  (3, 6). 

Hareketsizlik aynı zamanda kan dolaşımını ve beyne giden kan akışını azaltıyor  (2).  Fasyal yapışıklıklar ise enerjinin akışını, iletişimi ve dolaşımı bozarak kronik ağrıya neden oluyor. Fasya daralması ve yapışıklıkları vücudu kronik stres modu olan ‘savaş ya da kaç’ moduna sokuyor. Dolayısı ile kronik stres altındaki vücutta iyileşme mümkün olamadığı için ağrı da kısır döngüye giriyor. Fasya sorunları çok ilerlediğinde eklem sorunları ve sakatlıklara da neden olabiliyor. Fasyal yapışıklıklar sinir ve kaslara da baskı yapıyor. Sinir uçları stres ile irrite edilince kan damarlarını daraltan bir madde yayıyor. 

Fasya daralmalarına neden olan şeylerden biri de ‘duygusal stres’. Zira duygusal stres halinde vücut koruma moduna geçerek kasları kasıyor ve bunu çevreleyen bağ dokularda da kalınlaşma ve sertleşme meydana geliyor. Bu gerginlik zamanla biriktiğinde organları ve damarları da etkilemeye başlıyor (2). 

Belimizde yer alan “Thoracolumbar fascia” vücuttaki en önemli, geniş ve büyük fasyal dokudur. Omuzdan kalçaya uzanan kritik bir bölgede yer aldığı için insanların büyük çoğunluğu ‘bel ağrısı’ şikayeti yaşarlar (3). 

Fasya dokularını birbirlerine bağlayan ‘fibroblastlar’ kolajen üretiyorlar. 

Fasya esnek ve kaygan yapısı olan katmanlar halinde ileri geri hareket etmektedir. Dokuya kayganlığını veren ‘Hyaluronic acid’ dir. HA Bağ dokusunu kayganlaştırıyor ve kas üzerinde rahatça kaymasını sağlıyor (6). Yaşla birlikte HA azalıyor. Oysa dokularda ne kadar HA olursa o kadar mobil oluyoruz. HA yetersizliğinde de dokular sertleşiyor.

Hareketsizlik vd. durumda yapışan ve sertleşen fasiyal doku nedeniyle dokuların hareket kabiliyeti de azalır. Esneme ve hareket ile fibroblastlar genişler ve esneyen hücreler kimyasal sinyaller yollayarak dokuları rahatlatır. Dokuya akupunktur uygulanması ile de fibroblastlar genişleyerek dokularda rahatlama sağlıyor (3). 

Peki fasya sağlığı için neler yapılması gerekiyor ? 

Bu konuda öne çıkan şeyleri aşağıda kısaca başlıklar halinde bulabilirsiniz. Ancak unutmayın ki aslında bu başlıkların her biri kendi başına açılması ve araştırılması gereken konular. Ben kendi adıma öyle yaptım. Ancak takdir edersiniz ki okuduğum tüm kaynakları ve konuları burada hap haline getirmem mümkün değil. Diliyorum aşağıda yer alan konu başlıkları size yeni çıkacağınız keşif yolculuğunda ışık olsun. 

Öncelikle yazının genelinde de sürekli vurgulandığı üzere ‘hareketsiz yaşam ve vücudumuzu kötü kullanma’ her şekilde bedenlerimize eziyet oluyor. Doğasına uygun olmayan herşeye bedenin cevabı da inflamasyon ve ağrı ile oluyor. Günümüz beslenme ve yaşam şeklinin yaramıza tuz serptiği de ortada. Bir türlü dinmeyen acılarımızı dindirmek için yüklendiğimiz ilaçlar da bizi kısır döngüye sokuyor ve birer bağımlı hale getiriyor. Soruna çözüm olmaktansa sorunu bir süre ötelememizi sağlıyor. 

1. Hareket – Bedenimiz hareketsiz yaşam için tasarlanmış değil. O halde ne kadar hareketsiz kalırsak o kadar işlev bozukluğu ihtimalimiz artıyor. Bu vesileyle hareket denilince akla sadece egzersiz gelmemeli. Ancak egzersiz durumunda da sanırım vurgulanması gereken nokta ‘bedene/sağlık durumuna uygun doğru egzersiz seçimi ve miktarı. Zira ağır egzersizlerin de (kardiyo vd.) beden için fiziksel stres olduğunu hatırlatmakta yarar var. Özellikle kronik hastalıkla mücadele eden ve yorgun düşen bedene daha fazla stres, yük bindirmemek inflamasyonun kontrolü için önemli. 
2. Stres Yönetimi – Araştırmalar kronik stres altında sürekli uyarılan Otonom Sinir Sistemi’nin metabolik sendroma neden olduğunu (obezite, yüksek trigliserid hipertansiyon, düşük HDL kolesterol, yüksek kan şekeri vb. (5) Stresin yarattığı gerginlik fasya doku üzerinde de etkilidir. Bunun için stres azaltıcı uygulamalar ve meditasyon önerilmektedir. Meditasyon konusuna ayrıca girmek istiyorum. Zira sayısız ‘meditasyon’ yöntemi var ve önemli olan amacı ve sizdeki etkisi. Vücudu panik modundan çıkarmak ve sakinleşmek gerekiyor. Zira hiçkimse yüksek gerilim hattı üzerinde otururken şifalanamaz.

• Yoga – Yin Yoga ve Restorative Yoga – türü bağ dokularını esnetmeye ve rahatlatmaya yönelik Yoga türlerindendir. Bu Yoga türlerinde terapatik pozlarda 5-20 dk süreyle kalınır. Restorative Yoga’da yastık, battaniye, blok gibi destekler de kullanılır. Hintli master Yogi İvengar tarafından geliştirilmiştir (7). Fasya hareketliliği üzerinde etkilidir. Yoga’nın stres ve miyofasyal ağrılar üzerinde etkili olduğunu gösteren bilimsel araştırmalar da dikkat çekmektedir (8,9)
• Miyofasyal Rahatlatma Masajı (MFR) – Myo (kas) fascia (fasya dokusu) terapi masajı olup fasyal meridyenlere yönelik uygulanan etkili bir tekniktir. MFR yumuşak doku mobilizasyonu, osteopati, fizik terapi, craniosacral terapi ve enerji çalışmaları gibi uygulamaların kombinasyonu bir terapi türüdür (6). Yavaş hareketlerle ve hafif baskı uygulanarak (süngerden su boşaltır gibi) elle yapılan bir masaj türüdür. Bu yolla kolajen ve elastinin liflerinin kendini yeniden düzenlemesi fasyal yapıların düzene girmesi sağlanır (6). Bu konuda eğitim almış uzman bir terapistin yapması gerekir. 
• Rolfing – Dr. İda Rolf’un geliştirdiği yapısal bozuklukların giderilmesine yönelik bir tekniktir.  Dr. Rolf bu tekniği osteopathy, chiropractic ve yoga tecrübelerini birleştirerek geliştirmiştir. Doku üzerine yavaş ve baskı ile masaj yapılan rolfing masajı ile fiber ve fibroblastların taze hyaluronic acid üretmesi sağlanıyor.  
• Terapi Topları – Fasyal yapışıklıkların açılması için lakroz veya tenis topları ile uygulanan bir masaj tekniğidir. ‘Yoga Tune Up’ olarak isimlendirilen özel bir Yoga türünde terapi topları kullanılarak fasya dokuları ve tetik noktalar açılmaktadır. Tetik noktaların açılması endorfin salgılamaya yardımcı olduğu için zihni de sakinleştirmektedir. 
• Foam Rolling – Silindir halindeki sünger bloklar üzerinde yapılan esneme hareketleri ile kasların ve fasya dokuların rahatlatılması sağlamaktadır. 
• Duruş Bozukluklarının Düzeltilmesi – Optimal bir duruşa sahip insanların nefesleri ve enerjileri daha iyi, sağlıklıdır. Fasya dokularının sağlığı için de duruş çok önemlidir. Başta masa başı işlerde ve ayakta duruşlarda bedenin optimal formda olması gerekir orn. Göz/bakışlar ileriye doğru, karşıya bakacak; boyun öne doğru veya ileri doğru olmayacak. Omuzlar öne doğru ve yanlara doğru eğik olmayacak vb. Gibi. Bu konuda ergonomi bilgisi yararlı olacaktır. 
• Akupunktur – Çin Tıbbı’da binlerce yıllık geçmişi olan bir enerji şifalama yöntemidir. Tüm dünyada kabul görmüş bir tedavi şeklidir. İnsan vücudundaki enerji akışını sağlayan meridyenler ve bunların bağlı oldukları organ ve dokuları hedef alan ve enerji tıkanıklıklarını düzenleyerek vücudun kendi kendini iyileştirmesine olanak veren bir geleneksel uygulamadır. Ağrı üzerinde oldukça etkili bir terapidir.    
• TENS (transcutaneous electrical nerve stimulation) – Cilt üzerinden hedeflenen dokuya hafif elektrik sinyalleri gönderme şeklinde uygulanan bir terapidir. Endorfin salgılamasını sağlayarak sinirlerdeki ağrı sinyallerini kontrol etmektedir. Ağrı üzerinde etkili olduğunu gösteren araştırmalar akupunktur noktalarına uygulanması durumunda çok daha etkili olduğu belirtilmektedir (11). TENs Fizik tedavi sürecinde el ve kolumdaki ağrı üzerinde etkili olduğunu görerek kendim evde de uygulamaya başladım. 
• Hyaluronic Acid; Cilt, kıkırdak ve eklemler başta olmak üzere tüm bağ dokularında bulunan bir maddedir. HA yaş vd nedenlerle artan eklemlerdeki sürtünmeyi önleyerek, kayganlaştırma ve rahat bir şekilde hareket etmesine olanak vermektedir. Fibromiyalji ve osteoartrit için de faydalı olduğu belirtilmektedir (4). 

KAYNAKLAR

1. Jill Miller. “The Roll Model: A Step-by-Step Guide to Erase Pain, Improve Mobility, and Live Better in Your Body.” 
2. Broken Brain 2 Documentary URL: https://brokenbrain.com
3. The mysterious world under your skin documentary https://youtu.be/bWU_DnC9t4I
4. Hyaluronic Acid: A Bodily Fluid Crucial for Joint and Skin Health https://articles.mercola.com/vitamins-supplements/hyaluronic-acid.aspx
5. 10.1016/j.psyneuen.2014.07.012
6. Ruth A. Duncan. 2014. Myofascial Release Hands-On Guides for Therapists
7. Grossman, Gail Boorstein. “Yoga Journal Presents Restorative Yoga for Life: A Relaxing Way to De-stress, Re-energize, and Find Balance.” 
8. doi: 10.4103/0973-6131.123486
9. doi: 10.1016/j.psyneuen.2014.07.012
10. https://www.healthline.com/health/transcutaneous-electrical-nerve-stimulation-unit
11. 10.2217/pmt.14.13
12. https://www.healthline.com/health/fascia#watch-out-for

“Be at least as interested in what goes on inside you as what happens outside. If you get the inside right, the outside will fall into place.”

—Eckhart Tolle”